UNORTHODOX. JAK RELIGIJNI ŻYDZI OBCHODZĄ ŚWIĘTO PESACH

Pesach, zw. też Paschą, Świętem Wiosny lub Świętem Wolności, upamiętnia wydarzenia z XIII w p.n.e. opisane w Księdze Wyjścia, kiedy po serii dziesięciu plag zesłanych na Egipcjan Żydzi pod wodzą Mojżesza wyszli z ziemi egipskiej, domu niewoli, i przekroczywszy w cudowny sposób Morze Czerwone, dotarli do ziemi Kanaan.

Pesach przypada w podobnym terminie jak chrześcijańska Wielkanoc, w marcu lub kwietniu. Trwa siedem lub osiem dni, w 2022 roku od 15 do 23 kwietnia.

Deborah Feldman o przygotowaniach do Paschy

Święto Paschy poprzedzają gruntowne porządki i przyozdabianie domu oraz gotowanie specjalnych dań. Wiele miejsca religijnym tradycjom w swojej rodzinie poświęciła Deborah Feldman w autobiograficznej opowieści Unorthodox.

„Raz do roku, gdy Zajde dokonuje inspekcji całego domu przed Pesach i zagląda w nasze rzeczy, obie [z babcią] kręcimy się niespokojnie, przerażone, że może coś znajdzie (…). Obie wiemy, że mały stosik świeckich książek przeraziłby dziadka o wiele bardziej, niż mogłoby nim wstrząsnąć odkrycie całej góry chamecu, zakazanego pieczywa na zakwasie”.

Unorthodox: Deborah Feldman o przygotowaniach do Pesach w domu dziadków

Nakazy, zakazy, tradycje, zwyczaje wokół Paschy

W czasie Pesach zaleca się używania specjalnych naczyń, na ten jeden raz w roku. Przed świętami należy usunąć z domu chamec, czyli pieczywo na zakwasie oraz piwo, bo jest produkowane ze zboża.

Podczas Paschy zamiast chleba jada się postną macę. Nawiązuje to do pośpiesznej ucieczki Izraelitów z Egiptu, kiedy to zabrali niewyrośnięty chleb i jedli go przez cały okres wędrówki.

„Robię charoset na paschalny seder; Zajde mówi, że w Pesach nie wolno używać kupnych łuskanych orzechów włoskich, ponieważ jest prawdopodobne, że miały kontakt z chamecem, więc wszystkie orzechy łuskamy w domu. A przynajmniej ja się tym zajmuję. Bube trze chrzan na gorzki maror, odwracając twarz od miski, by uniknąć wdychania gryzących oparów. Oczy już ma czerwone i załzawione. Później będziemy jedli gorzkie zioła na pamiątkę tego, jak Żydzi cierpieli w niewoli egipskiej”.

Deborah Feldman, Unorthodox

Obchody Pesach rozpoczynają się od uroczystej kolacji sederowej o określonym rytuale – cała bliższa i dalsza rodzina, razem z zaproszonymi gośćmi, je i wspomina wydarzenia z Egiptu oraz słucha opowieści z nimi związanych.

Wszystkich pierworodnych synów po bar micwie (czyli od 13. roku życia) na pamiątkę dziesiątej plagi, w wyniku której zginęło wszystko, co pierworodne w Egipcie, obowiązuje post przed sederem. Nie dotyczy on pierworodnych córek. Cała rodzina natomiast powinna zadbać o wygląd: obciąć włosy i paznokcie, wziąć kąpiel, założyć odświętne stroje.

Do następnego razu w Jeruzalem!

Seder rozpoczyna się od kiduszu – błogosławieństwa wina i dnia świątecznego.

„Zajde przygotowuje się do kiduszu, a ja przynoszę paschalne poduszki i rozkładam je na wielkim fotelu u szczytu stołu, żeby do Hagady mógł zalec jak należy i zjeść swoją macę. Reszta gromadzi się przy stole, dorośli z przodu, dzieci z tyłu. Bube rozłożyła swoje najlepsze srebra – na stole aż tłoczno od świeczników, konkurujących o miejsce z butelkami na wino. Blask bijący od mosiężnego żyrandola jest tak silny, że aż bolą mnie od niego oczy. Wszyscy wstają do kiduszu, wznosząc srebrne puchary, wypełnione po brzegi winem. Po błogosławieństwie mamy wychylić je aż do dna”.

Deborah Feldman, Unorthodox

Główną częścią wieczerzy jest opowiadanie bądź czytanie Hagady o wyjściu Izraelitów z ziemi egipskiej. Opowiada zazwyczaj ojciec, a dzieci zadają tradycyjne pytania, które mają wyjaśnić sens tego święta, o trzy tematy sederu: Pesach, macę i marror (gorzkie zioła, głównie chrzan).

Na koniec kolacji sederowej otwiera się drzwi domu dla proroka Eliasza i wypowiada życzenie: „Do następnego razu w Jeruzalem!”.

Co się jada w czasie kolacji sederowej

Na stole podczas sederu goszczą:

• Trzy mace symbolizujące trzy stany związane ze Świątynią Jerozolimską: kapłanów, lewitów i lud Izraela.
• Marror – gorzkie, surowe zioła (w Polsce chrzan i sałata). Symbol cierpienia żydowskiego w Egipcie.
• Charoset – tarte jabłka, skruszone migdały, orzechy i wino. Przypominają glinę mieszaną ze słomą służącą do wyrobu cegieł w Egipcie.
• Podczas sederu wypija się cztery kieliszki wina.
• Bejca – jajka na twardo wymoczone w gorzkiej wodzie lub obtoczone w popiele.
• Zeroa – pieczony barani udziec z niewielką ilością mięsa albo skrzydełka kurze. Na pamiątkę ofiary składanej ze zwierząt w Świątyni Jerozolimskiej.
• Karpas – sałata lub seler umoczone w słonej wodzie, symbolizujące łzy niewoli.

Jada się także potrawy takie jak w czasie szabatu – rosół z kurczaka, śledzie, kugel, cymes.

Święto Pesach trwa tydzień w Izraelu, a osiem dni w diasporze. Ostatni dzień jest upamiętnieniem przejścia przez Morze Czerwone, w synagogach czytane są wtedy fragmenty Tory dotyczące rozstąpienia się wód morza.

Żydowski rok, podobnie jak chrześcijański, pełen jest świąt i specjalnych okazji do zabawy i spotkań w gronie rodziny i znajomych.
W każdy piątkowy wieczór żydzi obchodzą szabas, a późną jesienią, zazwyczaj w okolicy chrześcijańskiego Bożego Narodzenia świętują Chanukę.